ESCO & DPPA - Hai cơ chế tạo đột phá trong phát triển điện từ năng lượng tái tạo

Với việc “Nghị định 57/2025/NĐ-CP Quy định cơ chế mua bán điện trực tiếp giữa đơn vị phát điện năng lượng tái tạo và khách hàng sử dụng điện lớn“ chính thức cho phép các doanh nghiệp tiêu thụ lớn được ký mua bán điện trực tiếp (DPPA) thông qua đường dây truyền tải riêng hoặc qua lưới điện EVN giúp chuyển dịch dần khỏi sự độc quyền truyền thống. Đây được xem là “bước ngoặt” để tạo ra thị trường bán lẻ điện cạnh tranh hơn, thúc đẩy đầu tư tư nhân và hỗ trợ các doanh nghiệp thực hiện mục tiêu xanh hóa, đặc biệt trong lĩnh vực FDI như Apple, Samsung, 

Với hơn 380 khu công nghiệp trên cả nước với công suất mái nhà tiềm năng ước tính khoảng 12 GWp đến 20 GWp, việc triển khai điện mặt trời mái nhà giúp tiết kiệm chi phí và giảm tải cho lưới điện. 

ESCO là gì? vai trò của ESCO ra sao?

ESCO (viết tắt cho Energy Service Company) là một mô hình kinh doanh trong đó các công ty cung cấp dịch vụ năng lượng giúp khách hàng tiết kiệm năng lượng và giảm chi phí. ESCO đảm nhận vai trò từ thiết kế, thi công, lắp đặt, vận hành, bảo trì, quản lý rủi ro, thậm chí chia sẻ lợi nhuận từ khoản tiết kiệm năng lượng và chuyển giao thiết bị sau thời hạn hợp đồng. Khách hàng không cần phải đầu tư vốn tự có vào các dự án này, mà thay vào đó, họ chia sẻ một phần lợi ích tiết kiệm năng lượng với ESCO. 

Rất nhiều doanh nghiệp hiểu rõ ưu điểm của điện từ năng lượng tái tạo, muốn đầu tư loại điện này. Tuy nhiên họ thiếu vốn để đầu tư hoặc khó khăn tiếp cận tài chính từ ngân hàng. ESCO sẽ giải quyết được vướng mắc đó bằng cách cung cấp mô hình “Zero Capex”, doanh nghiệp không phải đầu tư ban đầu, chỉ trả dần từ phần tiết kiệm điện.

ESCO sẽ tối ưu hiệu suất sử dụng điện: ESCO không chỉ đầu tư hệ thống điện tái tạo (như điện mặt trời mái nhà) mà còn cải tạo chiếu sáng, điều hòa, động cơ... giúp giảm từ 20% đến 40% lượng điện tiêu thụ. 

Thêm nữa ESCO còn chia sẻ rủi ro kỹ thuật và vận hành: Doanh nghiệp không cần lo bảo trì hay hiệu suất vì ESCO chịu trách nhiệm từ đầu đến cuối. 

Với sự phát triển của ESCO, hàng ngàn doanh nghiệp vừa và nhỏ có thể tiếp cận năng lượng sạch mà không cần nguồn vốn lớn. ESCO sẽ đưa giải pháp năng lượng sạch về tận khu công nghiệp, tòa nhà, nhà máy vùng sâu, nơi vốn ít được tiếp cận. 

Cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) mở khóa thị trường 

Trước đây, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) là người mua điện duy nhất cũng là người bán điện duy nhất trên thị trường điện Việt Nam. Mọi giao dịch điện đều phải thông qua EVN. DPPA cho phép doanh nghiệp mua điện trực tiếp từ nhà máy điện tái tạo, tạo ra thị trường cạnh tranh đầu tiên trong ngành điện Việt Nam. Vậy DPPA quan trọng như thế nào? 

DPPA kích hoạt đầu tư tư nhân và FDI vào năng lượng sạch: Các nhà đầu tư quốc tế như Apple, Google, Samsung... yêu cầu nguồn điện xanh. Cơ chế DPPA giúp họ mua được điện tái tạo đúng nguồn gốc, đạt chuẩn ESG, giảm phát thải trong sử dụng điện (phạm vi 2). 

DPPA giúp ổn định chi phí điện dài hạn cho doanh nghiệp: Doanh nghiệp có thể ký hợp đồng chênh lệch (contract-for-difference, CfD) từ 5 năm –20 năm, cố định giá, tránh rủi ro tăng giá điện từ lưới quốc gia. DPPA tạo ra thị trường bán buôn điện cạnh tranh, là tiền đề cho lộ trình thị trường điện cạnh tranh. 

Trong dài hạn DPPA giúp Việt Nam thoát khỏi mô hình mua bán điện một chiều từ nhà máy sang EVN rồi từ EVN bán cho người dùng điện. Thêm nữa DPPA sẽ kích hoạt thêm hàng chục GW điện mặt trời và điện gió mà không cần vốn nhà nước. Ngoài ra DPPA còn góp phần giảm phát thải quốc gia, góp phần thực hiện cam kết Net Zero 2050 của Việt Nam. 

Một số vướng mắc cần được tháo gỡ 

Mặc dù NĐ 57 đã ban hành nhưng chưa có hướng dẫn chi tiết về cơ chế vận hành, phí truyền tải, điều chỉnh giá CfD, giải quyết tranh chấp, chưa tạo sự yên tâm cho các bên tham gia. Việc cấp phép đường dây tư nhân, đấu thầu điện, điều phối với lưới EVN vẫn phức tạp vướng thủ tục hành chính thời gian dài . 

Lưới điện nhiều nơi không đủ khả năng tiếp nhận công suất điện mặt trời, dẫn đến quá tải lưới hoặc buộc phải sa thải công suất. 

Thiếu cơ sở đo đếm thông minh, hệ thống lưu trữ (BESS), kết nối giữa nhà sản xuất và người tiêu thụ qua lưới điện quốc gia còn nhiều vướng mắc. 

Chi phí đầu tư ban đầu lớn, đặc biệt với doanh ngiệp vừa và nhỏ như lãi suất vay khá cao (7% –8%), phần nào hạn chế khả năng tham gia ESCO hoặc DPPA. Ngoài ra, thiếu nhân sự am hiểu kỹ thuật, pháp lý, đàm phán, khiến nhiều doanh nghiệp khó tiếp cận . 

Kết luận 

Toma lại DPPA là cánh cửa thị trường, mở lối cho điện tái tạo thương mại tự do phát triển. Còn ESCO là chìa khóa triển khai, giúp doanh nghiệp triển khai điện tái tạo và tiết kiệm năng lượng ngay cả khi không có vốn đầu tư ban đầu. 

Cả hai bổ sung cho nhau, cùng tháo gỡ rào cản lớn nhất của thị trường năng lượng tái tạo Việt Nam là hạn chế về cơ chế pháp lý và khó khăn về tài chính đầu tư.  

Chính vì vậy, DPPA và ESCO là hai nhân tố then chốt để tạo bước đột phá về quy mô và chiều sâu trong ứng dụng năng lượng tái tạo ở Việt Nam.